Thăng Long Tứ trấn - Những ngôi đền thiêng trấn giữ 4 phương ở Hà Nội

1. Đền Bạch Mã trấn phía Đông, thờ thần Long Đỗ

• Vị trí: 76 phố Hàng Buồm, phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội
• Giờ mở cửa: 9h - 17h30, riêng Giao thừa mở xuyên đêm
• Giá tham quan: Miễn phí

Đền Bạch Mã là một trong những địa danh lịch sử nổi tiếng tại Hà Nội. Ngôi đền được mệnh danh là "trấn Đông thành Thăng Long", là điểm đến yêu thích của rất nhiều du khách thăm quan.

1.1. Lịch sử

Đền Bạch Mã là một trong bốn ngôi đền trấn giữ phương hướng của Thăng Long. Nơi đây thờ vị thần Long Đỗ, cùng với núi Nùng, là nguồn khí thiêng cho kinh đô. Ngôi đền có nhiều truyền thuyết lịch sử, trong đó nổi bật nhất là câu chuyện về vua Lý Thái Tổ. Theo truyền thuyết, khi vua Lý Thái Tổ chuyển đô từ Hoa Lư sang Đại La và đổi tên thành Thăng Long, vua cho xây dựng thành nhưng thành luôn bị sập. Vua bèn sai người đến đền cầu khấn, và thấy một con ngựa trắng từ trong đền chạy ra, chạy quanh thành và để lại dấu chân. Vua cho đắp thành theo dấu chân ngựa và thành được hoàn thành vững vàng. Sau đó, vua cho sửa chữa lại đền và phong thần Long Đỗ là “Quốc đô Định bang Thành Hoàng Đại Vương”, và đặt tên đền là “Bạch Mã linh từ”.

Xem thêm: Vẻ đẹp nên thơ bãi đá sông Hồng - Điểm du lịch hấp dẫn gần trung tâm Hà Nội

Ảnh: Sưu tầm Internet

1.2. Kiến trúc

Đền Bạch Mã là một trong Thăng Long tứ trấn, đã qua nhiều biến cố lịch sử nhưng vẫn giữ nguyên vẻ trang nghiêm và những di tích cổ quý hiếm. Ngôi đền có ý nghĩa văn hóa lịch sử độc đáo và là một trong những công trình kiến trúc đặc sắc của kinh đô.

Đền gồm có các công trình như: tam quan, đại bái, phương đình, thiêu hương, cung cấm và nhà hội đồng. Tam quan được chia làm 5 gian. Phương đình theo kiến trúc hai tầng 8 mái cong. Giữa phương đình và đại bái có mái vòm hình mai cua. Các cột gỗ được trang hoàng tinh tế bởi sự khéo léo của các nghệ nhân.

Ảnh: Sưu tầm Internet

Thiên hương và cung cấm ở đền có kiến trúc khá giống nhau, mái vuốt góc đao cong hai tầng. Tượng thần Bạch Mã được đặt trong cung cấm. 

Đến nay, đền vẫn giữ được 15 bia cổ và nhiều đồ cổ quý giá như hoành phi “Đông trấn linh từ”, “Cỗ Long ngai”, các vũ khí cổ như: đao, câu liêm, xích,… có chạm trổ tinh tế. Đền còn có một giếng huyệt thông âm ở bên phải, là âm theo quan niệm tả dương hữu âm. Đền Bạch Mã là Di tích lịch sử - văn hóa từ năm 1986 với lịch sử và kiến trúc đặc sắc.

Xem thêm: Khám phá Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam - Nơi gìn giữ văn hóa 54 dân tộc

Ảnh: Sưu tầm Internet

1.3. Lễ hội

Đền Bạch Mã có lễ hội vào ngày 13/2 âm lịch hàng năm. Lễ hội có nghi thức cung đình và là phong tục dân gian truyền thống, tạo không khí xuân vui nhộn, hân hoan. Nhiều người dân và du khách đến đền trong Thăng Long tứ trấn để cúng bái, xin phúc lộc và an lành cho năm mới.

Ảnh: Sưu tầm Internet

2. Đền Voi Phục trấn phía Tây, thờ thần Linh Lang Đại Vương

• Vị trí: 306B Kim Mã, phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội
• Giờ mở cửa: 8h - 17h
• Giá tham quan: Miễn phí

Đền Voi Phục thuộc Thăng Long tứ trấn, là di tích văn hóa được công nhận năm 1962. Nơi đây là điểm du lịch tâm linh hấp dẫn ở Hà Nội, thu hút nhiều người dân và du khách đến cúng bái, ngắm nhìn. Ngôi đền còn có kiến trúc cổ kính, làm say mê những người yêu thích sự cổ xưa.

Xem thêm: Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam - Kho tàng nghệ thuật đa dạng từ xa xưa đến nay

Ảnh: Sưu tầm Internet

2.1. Lịch sử

Đền Voi Phục thuộc Thăng Long tứ trấn, nằm trên gò Long Thủ hướng Nam, ngả sang Đông. Đây là hướng của sinh khí, thánh thần và đế vương. Đền thờ thần Linh Lang, người đã giúp vua Lý Thánh Tông đánh bại giặc Tống xâm lược. Ngài được phong là “Thượng Đẳng Phúc Thần”. Thời nhà Trần, Đức Thánh Linh Lang hiện linh giúp quân ta tiêu diệt hai lần giặc Nguyên - Mông xâm nhập và được phong là “Bình Mông Vương Thượng Đẳng Phúc Thần”.

Ảnh: Sưu tầm Internet

2.2. Kiến trúc

Đền Voi Phục là một trong Thăng Long tứ trấn, có kiến trúc cổ xưa, trầm tĩnh, mang dấu ấn của thời gian. Sân đền có ba cửa, cửa giữa rộng 12 bậc đá chỉ dùng khi rước kiệu lễ, hai cửa bên để người đi. Giữa sân đền có giếng nước hình bán nguyệt, trên đó có đôi rồng mây chạm đá, ý nghĩa “tụ thủy tụ phúc” là “cầu nước cầu sung túc”. Đền có mái cong như đầu đao, trên mái có rồng, phượng, lân, hổ và long châu chạm trổ mềm mại, tinh tế, rất oai hùng, cổ trang. Đền có 5 gian chính và 5 gian hậu. Gian chính có trống và chuông đồng hai bên, bài vị và ngai vàng chạm khắc tinh xảo thế kỷ 19 ở giữa. Tượng thần Linh Lang cao nhất, nét mặt uy nghiêm, chính trực. Gian hậu xây bằng gỗ lim sáng bóng. Trước hiên có đôi linh vật đá để bảo vệ tòa nhà. Bên trong thờ mẹ thần Linh Lang và ba Thánh Mẫu. Đền còn có hoành phi và câu đối bằng chữ hán, sơn son thiếp vàng ca ngợi công đức và linh thiêng của thánh thần.

Xem thêm: Làng gốm Bát Tràng - Nơi lưu giữ nét đẹp văn hóa gốm sứ Việt Nam

Ảnh: Sưu tầm Internet

2.3. Lễ hội

Đền Voi Phục là điểm du lịch tâm linh quanh năm. Nhưng lễ hội đền là thời điểm hấp dẫn nhất. Lễ hội diễn ra vào mùng 9, 10, 11 tháng 2 âm lịch. Đền có nhiều hoạt động vui nhộn, trong đó rước kiệu là đặc sắc nhất.

Ảnh: Sưu tầm Internet

3. Đền Kim Liên trấn phía Nam, thờ thần Cao Sơn Đại Vương

• Địa chỉ: 144 Kim Hoa, phường Phương Liên, quận Đống Đa
• Giờ mở cửa: 8h - 17h
• Giá vé tham quan: Miễn phí

Đền Kim Liên là trấn Nam của Thăng Long tứ trấn, thờ vị thần Cao Sơn Đại Vương - người giúp dân chống chọi với thiên tai, giặc ngoại xâm, bảo vệ sự an lành của đời sống. Người dân và du khách đến đền trong Thăng Long tứ trấn để cầu phúc lộc và bình an.

Xem thêm: Khám phá Khoang Xanh Suối Tiên - Thiên đường nghỉ dưỡng giữa lòng Ba Vì

3.1. Lịch sử 

Theo tín ngưỡng dân gian, thần Cao Sơn là một người con của Lạc Long Quân và Âu Cơ. Ngài theo mẹ lên núi và giúp dân chúng phía Nam Thăng Long chống lại tà ma. Sau đó, ngài xin cha về định cư ở vùng đất vắng vẻ (nay là phường Phương Liên, quận Đống Đa, Hà Nội). Nhân dân lập đền thờ ngài để biết ơn công lao của ngài.

Ảnh: Sưu tầm Internet

3.2. Kiến trúc

Đền Kim Liên nằm trên gò đất cao bên đầm Kim Liên. Đền có hai phần kiến trúc: phần ngoài có cổng cột, sân gạch và hai gian; phần trong có Nghi môn, Đại bái, Hậu cung. Cổng đình và cửa chính quay về hướng Tây. Nghi môn là nhà ba gian. Cột cổng có gạch gốm, treo đèn lồng, trong có tứ linh chạm trổ tinh xảo. Đình chính có ba cổng, một đền thờ thần. Đi qua chín bậc gạch lớn thời Lê Trung Hưng, hai bên có hai con cá sấu đá. Đền Cao Sơn có hình chữ đinh độc đáo. Hậu cung là nhà ba gian dọc, lợp ngói. Gian cuối thờ Cao Sơn Đại Vương và hai nữ thần giao hòa. Đền còn có nhiều di vật quý giá: 33 bản sắc phong Lê, Nguyễn, bia đá “Cao Sơn Đại Vương Thần Từ Bi Minh” năm 1510… Đền là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia từ năm 1990.

Xem thêm: Thành cổ Loa - Nơi chứng kiến những thăng trầm của nhà nước Âu Lac

Ảnh: Sưu tầm Internet

3.3. Lễ hội

Ngày 16 tháng 3 âm lịch là lễ hội chính của đền Kim Liên. Lễ hội có nghi thức cung đình và là phong tục dân gian truyền thống, tạo không khí xuân vui nhộn, hân hoan. Nhiều người dân và du khách đến đền trong Thăng Long tứ trấn để cúng bái, xin phúc lộc và an lành cho năm mới.

Ảnh: Sưu tầm Internet

4. Đền Quán Thánh trấn phía Bắc, thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ

• Vị trí: đường Thanh Niên, phường Quán Thánh, quận Ba Đình, Hà Nội
• Giờ mở cửa: 8h - 17h
• Giá vé: 10.000 VNĐ/người lớn, trẻ em miễn phí (Giá tham khảo)

Đền Quán Thánh là nơi thờ thần Trấn Vũ - vị thần bảo hộ kinh đô Hà Nội. Ngôi đền có kiến trúc cổ kính, linh thiêng, là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng. Nhiều người dân và du khách đến đền vào mùa xuân để cầu an khang, may mắn.

Xem thêm: Vườn Quốc Gia Ba Vì - Hành trình trải nghiệm cảnh sắc núi rừng hùng vĩ

Ảnh: Sưu tầm Internet

4.1. Lịch sử 

Đền Quán Thánh là trấn Bắc của Thăng Long tứ trấn, được xây từ thời Lý Thái Tổ. Đền có nhiều lần tu sửa. Dưới thời Lê Hy Tông, chúa Trịnh Tạc sai con là Trịnh Căn di tạo đền và pho tượng thần Trấn Vũ. Năm 1794, vua Cảnh Thịnh đúc khánh đồng lớn cho đền. Khi vua Minh Mạng tuần thú Bắc Thành, vua đổi tên đền là Chân Vũ Quán. Năm 1842, vua Thiệu Trị đến đền và ban tiền đúc vòng vàng cho tượng thần Trấn Vũ. Đền có hai tên là: Trấn Vũ Quán và Đền Quán Thánh. Đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ - thần bảo hộ phương Bắc, giúp dân chống lại tà ma, cáo chín đuôi ở Tây Hồ và hồ ly tinh trên sông Hồng thời Lý Thánh Tông…

Ảnh: Sưu tầm Internet

4.2. Kiến trúc 

Đền Quán Thánh có kiến trúc theo kiểu truyền thống Trung quốc cổ, gồm: tam quan, tiền đế, trung đế, hậu cung, sân bái. Cổng ngoài có bốn cột trụ với phượng hoàng đấu lưng và nghê trên đỉnh. Các chi tiết khác như: cá hóa rồng, hổ hạ sơn, câu đối tạo sự cổ kính, uy nghi. Tam quan có 3 cửa, 2 tầng. Cổng giữa có tượng thần Rahu của Ấn Độ. Gác tam quan có chuông đồng đúc năm 1677. Sân bái là nơi bày lễ vật. Trước bái đường có 2 lư hương lớn và bàn tế lễ. Hiên bái có các hình tượng đắp nổi như: cá hóa rồng, hổ xuống núi và bản giới thiệu tượng thần Trấn Vũ ở hậu cung. Đền còn có nhiều tác phẩm nghệ thuật chạm khắc trên cửa, cột, xà, hoành phi, câu đối bằng chữ Hán. Đền có khánh đồng đúc thời chúa Trịnh.

Xem thêm: Núi Hàm Lợn - Địa điểm du lịch mạo hiểm và dám thách thức bản thân.

Ảnh: Sưu tầm Internet

4.3. Lễ hội 

Đền Quán Thánh là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 1962. Lễ hội chính của đền diễn ra vào ngày 3 tháng 3 âm lịch. Nhiều người dân và du khách đến đền vào mùa xuân, ngày lễ, tết để cầu an khang, may mắn.

Xem thêm: Việt Phủ Thành Chương - Tái hiện lại hồn xưa đất Việt qua kiến trúc độc đáo

5. Ý nghĩa của Thăng Long Tứ trấn

Thăng Long tứ trấn là Di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2022, là biểu tượng văn hóa, tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Nơi đây là niềm tự hào của người dân về lịch sử cha ông. Thăng Long tứ trấn liên quan đến việc lập kinh đô Thăng Long của nhà Lý vào năm 1010. Mỗi đền có kiến trúc riêng, thờ một vị thần khác nhau. Thăng Long tứ trấn là một phần của nét văn hóa Hà thành, là biểu tượng của Hà Nội ngàn năm văn hiến. Bốn ngôi đền thờ bốn vị thần trấn giữ bốn phương huyết mạch của Thăng Long. Các vị đã bảo vệ kinh đô Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay luôn an lành và thịnh vượng.

Xem thêm: Làng cổ Đường Lâm - Nét đẹp hoài cổ, yên bình của làng quê Bắc Bộ

6. Lưu ý

Đi đền ở Hà Nội, bạn cần lưu ý những điều sau.

• Đồ lễ
  • Lễ chay gồm hương, hoa, oản, xôi chè,...
  • Lễ mặn gồm gà, giò, chả, rượu, trầu cau,...
• Tiền “giọt dầu”: tiền lẻ nên bỏ vào hòm công đức, không nên đưa vào tay các thần.
• Không nên cắt ngang mặt người đang hành lễ, không chen lấn, xô đẩy.

Nguồn: Tổng hợp.